Levert het profiteren van andermans wanprestatie een onrechtmatige daad op?
Wanneer je een afspraak maakt met een ander, dan is het uitgangspunt dat beide partijen de gemaakte afspraken moeten nakomen. Als één partij de gemaakte afspraken niet nakomt, dan is deze partij in beginsel aansprakelijk voor de schade die de andere partij daardoor lijdt. Dit uitgangspunt is één van de belangrijkste pijlers van het contractenrecht. Het is belangrijk om op te merken: dit uitgangspunt geldt in beginsel alléén tussen de partijen bij een overeenkomst.
Nu kan het ook gebeuren dat twee partijen een overeenkomst hebben gesloten, maar dat een derde partij er belang bij heeft dat de afspraak door één van de partijen niet wordt nagekomen. We stellen in dit artikel dus de vraag centraal: Levert het profiteren van andermans wanprestatie een onrechtmatige daad op?
We zetten deze kwestie uiteen in het onderstaande artikel.
Meer verduidelijking door een voorbeeld
Stel dat twee partijen een koopovereenkomst hebben gesloten op grond waarvan verkoper A aan koper B een woning verkoopt voor een koopprijs van € 500.000. Koper B heeft een uitstekende deal gesloten, omdat deze woning op de huidige overspannen woningmarkt misschien wel € 600.000 waard is. Het zou zomaar kunnen dat C te horen krijgt van deze overeenkomst, vóórdat de woning daadwerkelijk is geleverd aan B. Stel nu dat C verkoper A belt en onder druk zet om de koopovereenkomst niet na te komen, door de woning gewoon niet aan B te leveren. C biedt aan om de woning te kopen tegen een hogere prijs, namelijk € 550.000. In dat geval profiteert derde C van de wanprestatie die verkoper A gaat plegen tegenover koper B. C wordt hier beter van omdat hij een woning koopt voor een schijntje, A wordt hier beter van omdat hij € 50.000 méér krijgt voor dezelfde woning, alléén B vist achter het net.
In deze publicatie die betrekking heeft op contractenrecht ontdek je onder welke voorwaarden – ondanks dat C en B nooit een overeenkomst hebben gesloten.
Contractsvrijheid als uitgangspunt
Het uitgangspunt is dat het derde C volledig vrij staat om contact te zoeken met A, en A een mooie prijs te bieden voor de woning. C heeft immers niets afgesproken met B, en hoeft zich in het handelsverkeer niet te laten leiden door de belangen van B. Mensen en ondernemingen doen zaken met elkaar in een vrije markteconomie, waarin concurrentie een groot goed is. Het is belangrijk dat vraag en aanbod elkaar vrij kunnen vinden, en C is niet verplicht om iemand anders vóór te laten omdat die ander (bijvoorbeeld) al eerder contact heeft gehad met de verkoper A. Als iedereen aan zichzelf denkt, dan wordt er aan ieder gedacht – zo is in ieder geval het idee.
Profiteren van een wanprestatie, onrechtmatig?
Dit uitgangspunt van vrije marktwerking is niet onbeperkt. Als sprake is van bijzondere, bijkomende omstandigheden, dan kan het profiteren door C een onrechtmatige daad opleveren tegenover B. Dat geldt met name als C profiteert van het feit dat A zijn overeenkomst met B niet nakomt en dus profiteert van een wanprestatie. In dat geval is C mogelijk aansprakelijk voor de schade die B lijdt door de wanprestatie van A.
Volgens vaste jurisprudentie van de Hoge Raad moet voor het bestaan van deze aansprakelijkheid aan een aantal voorwaarden zijn voldaan:
- C moet hebben geweten van de overeenkomst tussen A en B;
- Er moet sprake zijn van bijzondere bijkomende omstandigheden.
Toelichting bijzondere omstandigheden
Nu ligt punt 1 voor de hand. Maar het tweede punt niet. Voornamelijk over het vereiste van punt 2, de bijzondere omstandigheden, worden veel rechtszaken gevoerd. Er kan bijvoorbeeld worden gedacht aan de situatie dat C heeft uitgelokt of aangemoedigd dat A zou wanpresteren. Terugkomend op het voorbeeld van de woning: stel dat C van een bevriende makelaar heeft vernomen dat A een woning heeft verkocht tegen een lagere prijs. Stel vervolgens dat C daarop contact heeft gezocht met A, en heeft voorgesteld om die koopovereenkomst gewoon te negeren en de woning (tegen een hogere prijs) aan C te verkopen. In dat geval heeft C de wanprestatie uitgelokt, en daarmee in beginsel onrechtmatig gehandeld tegenover B. Er is namelijk zowel sprake van wetenschap van de overeenkomst, als van bijzondere omstandigheden.
In strijd handelen vertrouwensrelatie
Het kan ook relevant zijn of er tussen C en B een bepaalde vertrouwensrelatie bestaat. Stel nu dat B de hulpbehoevende oudoom is van de gehaaide jonge vent C. Stel vervolgens dat C heeft gehoord van de koopovereenkomst, omdat B in zijn naïviteit zo open en eerlijk was om C te vertellen over de aantrekkelijke woning die hij had gekocht. Als C vervolgens stiekem probeert om de woning onder B zijn neus vandaan te kopen, dan heeft C gehandeld in strijd met die vertrouwensrelatie. Ook in dat geval zal C onrechtmatig hebben gehandeld tegenover B.
Belangenverschil bij nakoming van de overeenkomst
Er zijn nog diverse andere omstandigheden denkbaar die bepalen of sprake van onrechtmatig profiteren van een wanprestatie. Daarbij kun je denken aan een onredelijk groot belangenverschil tussen B en C bij nakoming van de overeenkomst, de ernst en voorzienbaarheid van het nadeel van B waar C rekening mee had moeten houden, het gedrag van C rondom het sluiten van de overeenkomst, en de maatschappelijke posities van de partijen.
Advocaat bij onrechtmatige daad en wanprestatie
Of sprake is van bijzondere omstandigheden, blijft altijd een afweging waarbij rechters kijken naar de (welbekende) relevante omstandigheden van het geval. Of er wetenschap bestond van de overeenkomst, is een eenvoudige vraag waarvan het antwoord soms lastig valt te bewijzen. Het is daarom belangrijk om contact te zoeken met een advocaat om te bespreken of het verstandig en mogelijk is om iemand aansprakelijk te stellen vanwege het profiteren van een wanprestatie.
Vragen over contracten in de ondernemingspraktijk? Neem dan contact met ons op.
