Faillissementsverzoek: misbruik van bevoegdheid of uitoefening van een legitiem vorderingsrecht?

Faillissementsverzoek: misbruik van bevoegdheid of uitoefening van een legitiem vorderingsrecht?

Kan een schuldeiser te allen tijde overgaan tot het aanvragen van het faillissement van zijn schuldenaar of kan hij zich daarbij schuldig maken aan misbruik van recht? Met andere woorden: welke beperkingen legt het leerstuk misbruik van bevoegdheid op aan een schuldeiser die het faillissement van zijn schuldenaar wenst te bewerkstelligen? Op deze voor de faillissementspraktijk relevante vraag is mr. G. Snijders (Procureur-Generaal bij de Hoge Raad, “PG”) recentelijk ingegaan in zijn conclusie bij het arrest ECLI:NL:HR:2023:1226.

Faillissementsverzoek

Sterk samengevat zijn de relevante feiten als volgt. Eiseres tot cassatie is tezamen met haar (voormalig) echtgenoot eigenaar van een villa in Frankrijk. Deze villa is bezwaard met een recht van hypotheek ten behoeve van een financier. Deze financier is in 2021 een executietraject gestart om de villa als zekerheid voor de verstrekte financiering uit te winnen. De echtgenoot van eiseres is vervolgens op verzoek van de financier in staat van faillissement verklaard. Nadien is ook eiseres op verzoek van dezelfde financier in staat van faillissement verklaard.

Misbruik van bevoegdheid

In cassatie komt eiseres op tegen het oordeel van het hof dat grond is voor haar faillietverklaring. Daarbij wordt onder meer aangevoerd dat de financier zich met de faillissementsaanvraag schuldig zou hebben gemaakt aan misbruik van bevoegdheid. Ter onderbouwing wordt onder meer gesteld dat het faillissement onnodig zou zijn. De financier zou volgens eiseres namelijk langs andere wegen voldoening van haar vordering kunnen verkrijgen. Zo zou executoriale verkoop van de villa in Frankrijk ook (kunnen) leiden tot voldoening van de vordering. Het faillissement en zijn verstrekkende gevolgen voor eiseres zouden daarom onnodig zijn, hetgeen zou resulteren in misbruik van bevoegdheid.

Faillissementsaanvraag

De PG neemt een en ander te baat om de kaders te schetsen van het leerstuk misbruik van bevoegdheid in relatie tot een faillissementsaanvraag. Daarbij benadrukt hij allereerst het heersende uitgangspunt dat misbruik van de bevoegdheid om een faillissement aan te vragen niet makkelijk kan worden aangenomen. Het faillissement kan en mag namelijk worden gebruikt als (pressie)middel om tot voldoening van vorderingen te komen. Het feit dat een vordering onbetaald wordt gelaten, maakt dat de schuldeiser in kwestie in beginsel per definitie recht en belang heeft bij een faillissementsaanvraag. Slechts onder bijzondere omstandigheden kan sprake zijn van misbruik van de bevoegdheid om een faillissement aan te vragen.

Lege boedel

Uit vaste rechtspraak blijkt dat in ieder geval sprake kan zijn van misbruik van bevoegdheid wanneer een verzoek wordt gedaan terwijl de schuldeiser weet of redelijkerwijs had kunnen weten dat het faillissement zou resulteren in een zogeheten ‘lege boedel’ en er dus onvoldoende actief is voor het salaris van de curator. De PG voert in zijn conclusie aan dat onder omstandigheden eveneens sprake kan zijn van misbruik van bevoegdheid wanneer (i) de schuldeiser langs andere weg verhaal zou kunnen nemen en (ii) zich daar bovendien van bewust is. Het is aan de schuldenaar om aan te tonen dat hieraan wordt voldaan. Dat betreft een hoge drempel waar de schuldenaar niet gemakkelijk aan zal kunnen voldoen.

Executoriale verkoop van de villa voldoende dekking

De door eiseres aangevoerde feiten en omstandigheden nopen volgens de PG in ieder geval niet tot het oordeel dat nu sprake is van misbruik van bevoegdheid. Eiseres heeft namelijk onvoldoende aangetoond dat executoriale verkoop van de villa voldoende dekking zou geven voor voldoening van de vordering van de financier. Eiseres heeft evenmin aangetoond dat langs andere (voor eiseres minder bezwarende) wegen tot voldoening van de vordering kan worden gekomen. In dat verband wijst de PG erop dat het faillissement van eiseres de mogelijkheid geeft voor onderzoek naar (andere) mogelijke activa van eiseres, waarin dus ook een zelfstandig belang voor een faillissement in gelegen kan zijn.

Lessen voor de praktijk

Hoewel in dit geval, naar het oordeel van de PG, geen sprake is van misbruik van bevoegdheid, heeft hij mijns inziens zijn conclusie onvoldoende te baat genomen om meer duidelijk te scheppen wanneer hier wél sprake van zou kunnen zijn. Dat is een gemiste kans. De praktijk is gebaat bij meer duidelijkheid op dit punt.

Lessen voor de praktijk?

De faillissementsaanvraag blijft een effectief en kostenefficiënt middel om een schuldenaar tot betaling te dwingen. De conclusie van de PG doet hier niet aan af. Integendeel, de conclusie onderstreept dat een schuldeiser zich niet snel schuldig zal maken aan misbruik van bevoegdheid; en
Een schuldenaar die zich met een beroep op misbruik van bevoegdheid wenst te verweren tegen een faillissementsaanvraag, doet er verstandig aan meer ijzers in het vuur te hebben. Gelet op de hoge drempel dient hij er rekening mee te houden dat zijn verweer zal worden afgewezen.